خلق محبت نامه سى

خلق محبت نامه سى ارسال شده توسط فیض الله ایماق در 28/04/2009 خلق محبت نامه سى افغانستانده یشه یدیگن اوزبیک لرنینگ نقل قیلیش لریچه، یازى اسملى عاشق، فاریاب ولایتیگه قره شلى المار قیشلاغیده دنیاگه کیلگن. او زیبا دیگن قیزگه عاشق بولیب، یار هجریده مجنون دیک شعرلر توقیب یورگن. یازى و زیبا گه نسبت بیریله دیگن عشقى شعرلر حاضرچه خلق خاطره سیده “سبز من” یاکه “سوزوان” قوشیقلرى نامى بیلن سقلنماقده. کوپچیلیک بولیب قالین، گیلم توقیلگنده، نوروز کونلرى سومه لک پیشیریلگنده، چرخ ییگیریلگنده و یاورچاق تارتیلگن پیتلریده و باشقه تورلى یغینلرده خاتین- قیزلر بو لیریک قوشیقلرنى اوزیگه خاص دلربا کوى بیلن ایته دیلر. روایت ایتیش لریچه، زیبا فاریاب ولایتى ده گى گلجان صیاد قیشلاغیده توغیلگن ایمیش. اونینگ آته سى قیپچاقلیک ملا آرتیق بولگن ایکن. عاشق ومعشوقه قبیله لرى اورته سیده ازلدن ماجرالر موجود بولگه نى طفیلى یازى بیلن زیبا بیر بیرلرى نینگ وصاللریگه ییتیشه آلمه ید یلر. یازى زیبانینگ هجرى گه برداش بیره آلمه ى اوزینی اولدیره دى. او غوره یى یقینیده گى المار قیشلاغى قبرستانیگه د فن قیلینه دى. زیبا یازی نینگ هلاک بولگه نیدن خبر تاپیب، بیر نیچته دوگانه لرى بیلن سیوکلى سى نینگ مزارینى زیارت قیلگه نى باره دى. قیزلر قیتیشه یاتگه نیده ، زیبا دوگانه لریگه : “بیر پای کاویشیم قبرستان یانیده قالیبدى”، - دیب بهانه قیلیب، آرتیگه قیته دى وکتته تاشنى باشیگه اوریب اوزینی هلاک قیله دى. یازى بیلن زیبا روایتیده قیزنى عمکى سى نینگ اوغلى هم یخشى کوریشلیگى حکایه قیلینه دى ، فاجعه دن خبر تاپگن ییگیت هم: “مینى زیبا بیلن یازى قبرلرى نینگ اورته سیگه کومینگلر”، - دیب وصیت قیلیب، اوزینى اولدیره دى.

اوزبیکستان ده هم یازى بیلن زیبا محبتى حقیده حکایه قیلووچى بیر نیچه واریانت لرگه ایگه لیرا-ایپیک داستان نینگ بارلیگى قید ایتیلگن. خصوصاً ، 1962 ییلده “یاش گواردیه” نشریاتى “یازى بیلن زیبا” نامى بیلن فیلالوگیه فنلرى نامزادى آخوند جان صابروف تیارله گن داستان نى نشر ایتگن ایدى. داستان نینگ سوز باشى سیده اثر بیرینچى مرته 1925 ییلده ر.مؤمن اوف تمانیدن اوچ قورغان ده گى پایتاق قیشلاغیدن یازیب آلینگن لیگى ، کیینچه لیک فولکلور شناس عالملر م.علویه و م. افضل اوف لر ایریم پرچه لرنى جمهوریت نینگ شهرسبز ، کتاب، چراقچى، دهنو ناحیه لریدن یازیب آلگن لیکلرى حقیده معلومات بیریله دى.عالملر یازیب آلینگن داستان 19 واریانتگه ایگه بولیب ، اونده واقعه لر معلوم سوژیت چیزیغی آرقه لى باغله نه دى. کمبغل ییگیت یازی نى زیبا نینگ آته سى پاینده باى اونى الده ب ایشله ته دى، اما قیزینى اونگه بیرمه یدى. ایککى سیویشگن لر اوز بخت لرى اوچون کوره شه دیلر. اولر پاینده باى دن هم ، اوشه ییر نینگ پادشاه سى عبد الله خان دن هم اوستین چیقه دیلر و مراد مقصد لریگه ییته دیلر. افغانستانده یشاوچى اوزبیکلر ایجادیده گى یازى و زیبا نامى بیلن علاقه دار اثرلر ایسه اولاً ژانر جهتدن “یازى بیلن زیبا” داستانیدن فرق قیله دى. اگر داستانده سیویشگن لر سرگذشتى بیلن باغلیق واقعه لر حکایه قیلینسه ، افغانستان لیک اوزبیکلر نینگ ایجادى ده گى “سوزوان” قوشیقلرى فقط لیریک شعرى پرچه لردن عبارت. البته، قشقه دریا، سرخان دریا ولایتیده سقله نیب قالگن “یازى بیلن زیبا” داستانى وافغانستان اوزبیکلرى نینگ “سوزوان” ،« سبزه وان »قوشیقلرى اورته سیده تاریخى یقینلیک سیزیله دى. داستان ده گى ایریم لیریک پرچه لر نینگ مضمونى، قافیه له نیشى ، توزیلیشى قوشیق نمونه لریگه اوخشه ب کیته دى. شونینگ اوچون هم افغانستانده و اوزبیکستانده یشاووچى اوزبیکلر نینگ آغزه کى ایجادى نى مکمل تیکشیریش ایریم مهم خلاصه گه کیلیش امکانینى بیره دى، دیگن فکرده میز. افغانستانده یشاووچى اوزبیکلر کویله گن قوشیقلرده عاشق و معشوق نینگ یوره ک دردى و المى عکس ایتگن. اما اولر نینگ همه سینى هم فقط عشقى یونالیش ده گى لیریک شعرلر صفتیده قبول قیلیش توغرى ایمس. خلق تمانیدن یره تیلگن، بعضاً یازی بیلن زیبا اورته سیده گى مناسبتگه علاقه سى یوق تورتلیکلر هم شو تورکومدن اورین آلگن حاللر اوچریدى. خصوصا”سبز من” قوشیقلرى آره سیده توى ، عزا مراسملریده ، حتى عادى دم آلیش فرصتلریده ایتیله دیگن قوشیقلر بار. اولرنینگ قه ى طرزده مذ کور تورکومدن اورین آلگه نینى ایضاحله ش مشکل ایمس. سوز وان قوشیقلرینى کویله گن قوشیقچیلر کیزى کیلگنده ینگى تورتلیکلر هم یره تگن لر و کویله یاتگن قوشیقلر گه قوشیب اجرا ایتگنلر. کیینچه لیک بو ینگى تورتلیکلر سوزوان تورکومیدن مهم اورین ایگلله ب قالگن. سوز وان لر عمومًا عیال لر، خاتین-قیزلر تمانیدن ایتیله دى. افغانستان اوزبیکلرى تامانیدن ایتیله دیگن قوشیقلر تورى خیلمه-خیل بولیب، بو قوشیقلر غزل، بیت، نقش، یاریار، اولن، ناى-ناى ، توره وباشقچه ناملر بیلن معلوم و مشهوردیر. و سبز من قوشیقلرنی ایسه یازى و زیباگه نسبت بیرگنلر. سبز من قوشیقلرى نینگ یارقین خصوصیتلریدن بیرى اولرده یازى بیلن زیبا اسملرى نینگ قیته-قیته تکرارله نیشى دیر. تینگلواوچیلرده بو قوشیقلر ایککى سیویشگنلر نینگ اوزیگه خاص دیالوگیدن یاکه محبت موضوعیده گى ایتیشولردن عبارت، دیگن توشینچه حاصل قیله دى. اولر نینگ ایریم لریده عاشق و معشوق اوزاق دوام ایتگن اییریلیکدن سونگ اوچره شیش اشتیاقیده ایکن لیکلرى کویله نه دى: چولده کورد یم چول بورى نینگ اویینى، ساغینیبمن یازى جان نینگ اوزینى. ساغینسم - ساغینمه سم ایرته کیلر، سولگین آلیب سوپیره ى آق یولینى. هر بیر قوشیق ایتووچى شخص اوزینى یازى یاکه زیبا اورنیده تصور قیلگن لیگى هم قوشیقلر مضمونیدن سیزیلیب توره دى. قیزیغى شونده که ، قوشیق توقیاتگن خلق شاعرلرى اوز ناملرى نینگ یاشیرین قالیشینى افضل کورگنلر و اوز حیاتلرینى روایت قهرمانلرى نینگ تقدیرى بیلن تینگ قویگنلر. اوتمیش روایتیده گى اساسى قهرمان یازى نینگ اوز سیویکلی سیدن واز کیچیشی مطلقا ممکن بولمه گن حادثه ایکه نینى انیق بولگه نى حالده، ایریم تورتلیکلرده وفاسیزلیک حقیده عهد و پیمان نینگ بوزیلیشى حقیده حکایه قیلینه دى: دروازنگیز دروازمگه باقه دى، اورته سیدن آب زمزم آقه دى. آب زمزم سوویدن ایچگن یازى، خاتین آلیب زیبا دن کیچگن یازى. معلوم بوله دى که، اوز سیویکلیریدن اجره لگن معشوقه لر اییریلیک درد لرینى قوشیقلر ده عکس ایتتیریشگه اورینگن لر. سبز من قوشیقلرى اوزى نینگ موضوع دایره سیگه خلق آره سیده کینگ ترقلگن لیریک تورتلیکلرنى هم قمره ب آله دى. بونده ى پرچه لرده عادى محنتکش ییگیت یاکه قیز نینگ حیاتى حقیده گى ایچکى حس - تویغولرى عکس ایته دى. استعدادلى یاشلر طبعیت واقعه حادثه لرى بیلن انسان حیاتیده گى مشترک نقطه لرنى تاپیشگه و بدیعى گوزه ل شعرلرده عکس ایتتیریشگه حرکت قیله دى. بو مقصدنى عملگه آشیریشده آنه طبعیت ده گى دریا و تاغلر، آت و نار تویه لر، قلدیرغاچ و طوطى قوشلردن زیرک لیک بیلن فایده له نه دیلر: دریا نینگ نر یاغید ن سوو کیله دى، سوو بیلن ایککى اوردک تینگ کیله دى. اوردککه اوردک مناسب، غازگه غاز، ییگیت گه قللیغ مناسب، قیزگه ناز. خلق آغزه کى ایجادى ده گى اثرلر نینگ مهم خصوصیت لریدن بیرى اولرده اجتماعى حیات حقیده گى فکر-ملاحظه لر نینگ عکس ایتیشیده دیر. محنتکش خلق نینگ ایجادیگه خاص لیریک اثر لرده هم موجود شرایطدن نالیش، اجتماعى تینگسیز لیک نى قاره له ش روحى یققال سیزیلیب توره دى. سبز من قوشیقلرده رویابگه چیقمه گن آرزولر پایمال بولگن بخت حقیده آیتیلگن قوشیقلر کم ایمس: آق گل ایدیم ، قیزیل گل گه چتد یلر، غریب باشیم بندى قیلیب ساتدیلر، باریب ایتینگ آنم مینن آتم گه، مینى ساتیب، نى مراد گه ییتد یلر. شونی ایتیب اوتیش جایزکه، بیز«ایماق» ۱۹۸۰نچی ییلده کابلده چاپ بولگن (خلق دردانه لری ) مجموعه سیگه «۷۰ »گه یقین سوزوان قوشیقلرینی دری چه ترجمه سی بیلن جایلشتیرگن ایدیک . سونگی ییللرده گی توپله گن سوزوان قوشیقلریمیز ایسه، ۲۰۰۳نچی ییلی تاشکندده « سوزوان» نامی بیلن علیحده کتاب شکلیده چاپ بولدی. بو کتابده «۳۸۷» سوزوان قوشیقلری اورین آلگن . خلص، سبز من قوشیقلرى افغانستانده یشاووچى اوزبیکلر بدیعى آغزه کى ایجادى نینگ عجائب نمونه لرى دیر. بو قوشیقلر فقط یازى و زیبا حقیده گینه ایمس، بل که کیزى کیلگنده حیات گوزه للیکلرىدن بهره آلیب ییرید یگن، وقتیده آرزولر آغوشیده مست بولگن، شو بیلن بیرگه بعضیده موجود تورموش قیینچیلیک لریدن عذابده قالگن، اما کیله جککه ایشانچ بیلن قره ش حسىینى یوقاتمه گن یازیلر و زیبالر حقیده گى قوشیقلرد یر اولرنى اوقیش کتابخوانگه ذوقلى دقیقه لر انعام ایته دى، دیگن امید ده میز. داکتر فیض الله ایماق