رسانه ها یا مطبوعات در اسلام

رسانه ها چیست ؟

رسانه ها را میتوان در یک کلام چنین تعریف نمود « هر آن وسیله که اطلاعات را در اختیار مخاطب میگزارد آنرا رسانه گویند».

با در نظر داشت تعریف فوق عده از مقیقین مطبوعات را بدو بخش ذیل تقسیم نموده اند.

مطبوعات ارزشی و غیر ارزشی

مطبوعات یک کشور در واقع سازنده افکار عمومی و جهت دهنده همت و اراده مردم و منعکس کننده آرمان های یک ملت محسوب می شوند از این رو نقش و کارکرد مطبوعات به مثابه تیغ دو دمی است که گاه در راستای اصلاح، هدایت و ارشاد جامعه و همچنین تقویت بنیه های علمی و فرهنگی آن عمل می کنند و گاه نیز نقشی مخرّب و در جهت افساد و تباهی جامعه از خود بروز می دهند. بنابراین ممکن است مطبوعات نه تنها بستر ساز حرکت در مسیر رشد و هدایت افکار عمومی نبوده که باعث سکون و ایستایی و یا انحراف آن نیز گردند. بدیهی است در انقلاب اسلامی که بر پایه اصول و ارزش های اسلامی شکل گرفته و«راهی است که هدف آن اسلام و ارزش های اسلامی است»

[1] جایگاه و نقش مطبوعات به مراتب ظریف تر و حساس تر خواهد بود. بر این اساس در یک نگاه کلی در نظام اسلامی، مطبوعات با توجه به نقش و عمکردشان به مطبوعات ارزشی و غیر ارزشی تقسیم می شوند. مطبوعاتی که در جهت حفظ و تعمیق مبانی و اصول ارزش های اسلامی و در مسیر هدایت و اصلاح جامعه حرکت می کنند ارزشی و در مقابل مطبوعاتی که بر خلاف اصول و مبانی ارزشی اسلام و در جهت افساد و تباهی جامعه حرکت کنند غیر ارزشی تلقّی می شوند. در این نوشتار به برخی از شاخصه های مطبوعات ارزشی به اختصار اشاره می کنیم که طبعاً در ضمن آن ویژگی های مطبوعات غیر ارزشی نیز روشن خواهد شد.

1. توجه به قوانین اسلامی و قانون اساسی و تحکیم و تبیین مبانی آن«اگر اسلامی بودن ویژگی اصلی و بنیادی انقلاب اسلامی است و قانون اساسی میثاق بزرگ ملی و دینی و انقلابی ماست، اسلام در قانون اساسی تجسم و تبلور پیدا کرده است.»

[2] مطبوعاتی، ارزشی محسوب می شوند که قوانین اسلامی و قانون اساسی کشور را سر لوحه خویش قرار بدهند و در جهت تبیین صحیح آنها گام بردارند و در مقابل، مطبوعاتی که حریم قوانین اسلامی و قانون اساسی را نقض می کنند و نه تنها در جهت تبیین آن تلاش نکرده که در جهت تضعیف آن از طریق القای شبهات و ترویج تفکّرات سکولاریسمی حرکت می نمایند مصداق غیر ارزشی خواهند بود.

2. استفاده صحیح و منطقی از آزادی:
مطبوعاتی که از آزادی در جهت تقدیر افکار و بیان مصالح مردم و کشور و انتقاد سازنده و منطقی استفاده می کنند، ارزشی و مطبوعاتی که با سوء استفاده از آزادی بیان در جهت تشویش افکار عمومی و اذهان مردم و شکستن حریم مقدسات و انتقاد های مخرّب و برخلاف مصالح مردم و کشور و در جهت منافع بیگانگان و اشاعه فرهنگ غرب حرکت می کنند، غیر ارزشی محسوب می شوند از این رو بر اساس قانون اساسی حدّ آزادی مطبوعات رعایت مبانی اسلام و حقوق عمومی قرار داده شده

[3]  مرحوم امام فرمودند:«مطبوعات باید همیشه در خدمت اسلام عزیز و مردم و کشور باشند و آزادی ها در حدود قوانین اسلام و قانون اساسی به بهترین وجه تأمین شود.»

[4]  مقام معظم رهبری تأکید نمودند که«به صرف این که مطبوعات رکنی از ارکان آزادی و حقوق مردم است نمی توان هر چه در امر مطبوعات و میدان کار مطبوعاتی می گذرد را قبول کرد و خطرهای واضح فرهنگی را که بر ضد ذهن و دین و ایمان مردم وجود دارد و پیوسته در حال تقویت است نادیده گرفت.»]
3. توجه به نیازهای واقعی مردم و انعکاس آرمان های حقیقی آنان:
مطبوعاتی که منعکس کننده آرمان های حقیقی مردم باشند و به نیازهای واقعی مردم توجه نمایند شایسته نام مطبوعات ارزشی هستند و در مقابل مطبوعاتی که به آرمان ها و خواست مردم توجهی ندارند و بجای انعکاس نیازهای واقعی مردم، نیازهای غیر واقعی را مطرح می کنند غیر ارزشی تلقّی می شوند«مطبوعات باید مثل معلمینی باشند که مملکت را و جوانان را تربیت می کنند و آرمان ملت را منعکس می کنند و باید مطبوعات آنچه که ملت می خواهد بنویسند نه آنچه را که بر خلاف مسیر ملت است مع الاسف در بعضی از مطبوعات چیزهایی که بر خلاف مسیر ملت است و بر خلاف آرمان جامعه است منعکس می شود.»

4. تقویت نظام و نهادهای رسمی آن و حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی:
مطبوعاتی که در جهت تقویت نظام و حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی و در مسیر تحقق اهداف آن گام برمی دارند ارزشی و مطبوعاتی که در جهت تضعیف مسئولین و نهادهای رسمی نظام و کم رنگ جلوه دادن دستاوردهای انقلاب اسلامی و بزرگ نمائی مشکلات حرکت می کنند و در حقیقت آب به آسیاب دشمن می ریزند مصداق مطبوعات غیر ارزشی هستند. مرحوم امام فرمودند:«سعی کنید قلم هایتان در خدمت انقلاب و به ثمر رسیدن آن، که آزادی و استقلال در سایه جمهوری اسلامی و زیر پرچم توحید و اسلام بزرگ است باشد. سعی کنید روحیه ملت را تقویت نمائید ...... و از تضعیف اشخاص و یا گروههایی که در خدمت جمهوری اسلامی هستند و تضعیف آنان مستقیماً خدمت به جهانخوارانی است که در کمین نشسته اند تا از قلم و زبان های شما بهره گیری کنند، بپرهیزید.»

5. تقویت روحیه مردم و ایجاد امید و اعتماد نسبت به مسئولین نظام:
مطبوعاتی ارزشی هستندکه ضمن آرامش جامعه از ایجاد تشنج و تنش در جامعه بپرهیزند و در جهت تقویت روحیه مردم و امید بخشی به آنها گام بردارند و در مقابل مطبوعاتی که با ایجاد تشنج و تهییجِ مردم موجبات تضعیف روحیه و یأس و نا امیدی آنان را فراهم می نمایند غیر ارزشی خواهند بود. مقام معظم رهبری فرمودند:«اگر مطبوعات آن گونه که در قانون اساسی است مایه روشنگری باشندو به نفع مردم و دین قلم بزنند، این مطبوعات هر چه بیشتر باشند بهتر است اما وقتی مطبوعاتی پیدا می شوند که همه همتشان تشویش افکار عمومی و ایجاد بد بینی مردم به نظام است ...... امید را در جوانان می میرانند، روح اعتماد به مسئولین را در مردم تضعیف می کنند، نهادهای رسمی را تضعیف می کنند مدل اینها کیست؛ مطبوعات غربی هم این گونه نیستند! این یک شارلاتانیزم مطبوعاتی است.»

6. ترویج و تبلیغ فرهنگ اصیل اسلامی ومبارزه با مظاهر فرهنگ استعماری:
اگر مطبوعات ترویج و تبلیغ فرهنگ اسلامی را سر لوحه فعالیت خویش قرار دهند و با پرهیز از اشاعه فحشا و منکرات و دوری از ابتذال به هدایت و تربیت نسل جوان بمنظور مبارزه با فرهنگ استعماری غرب بپردازند، مصداق مطبوعات ارزشی خواهند بود. اما اگر با ترویج و تبلیغ مظاهر فرهنگ غرب از طریق اشاعه فحشا و منکرات و رواج ابتذال سبب انحراف نسل جوان و تضعیف فرهنگ اسلامی شوند مطبوعاتی غیر ارزشی محسوب می شوند.
مقام معظم رهبری فرمودند: «من بعضی از این مطبوعات و روزنامه ها را می بینیم که خیال می کنند هنری است که ما کشور را به حالت ابتذال قبل از انقلاب بکشانیم این ها در این جهت دارند سعی می کنند، چقدر غفلت است! چقدر تأسف آور است؟!»

در پایان مناسب است نگاهی داشته باشیم به وظیفه و رسالتی که مطبوعات در جمهوری اسلامی بر عهده دارند که در واقع مرز بندی مطبوعات ارزشی و غیر ارزشی است. بر اساس ماده دوم قانون مطبوعات، رسالتی که مطبوعات در جمهوری اسلامی بر عهده دارند عبارتست از:
الف: روشن ساختن افکار عمومی و بالا بردن سطح معلومات و دانش مردم.
ب: پیشبرد اهدافی که در قانون اساسی جمهوری اسلامی بیان شده است.
ج: تلاش برای نفی مرزبندی های کاذب و تفرقه انگیز و قرار ندادن اقشار مختلف جامعه در مقابل یکدیگر مانند دسته بندی مردم بر اساس نژاد: زبان، رسوم، سنن، محلی و .........
د: مبارزه با مظاهر فرهنگ استعماری، اسراف، تبذیر، لغو، تجمل پرستی، اشاعه فحشا و .... و ترویج و تبلیغ فرهنگ اصیل اسلامی و گسترش فضایل اخلاقی.

نظام های  حقوقی جهان و تاسیس انتشار مطبوعات.

از بررسی سیر تاریخی و توسعه آزادی مطبوعات در سه قرن اخیر می توان نتیجه گرفت که اکنون در مورد تاسیس و اداره مطبوعات در کشورهای مختلف جهان با توجه به نظام های سیاسی آنها ، دو روش متفاوت و متضاد و جود دارند.

الف: نظم پیشگیری

 در کشور های دارای نظام قدرت گرا، مانند کشور های استبداد ی قدیم ، که هیات های حاکمه آنها از آزادیهای سیاسی بیمناک بودند، تاسیس و انتشار روزنامه ها و مجله ها تابع نظام تامینی ، احتیاطی یا پیشگیری است به این معنا که در این کشورها برای مقابله با فعالیت مطبوعات افراد و ایجاد روزنامه ها و  مجله ها به کسب اجازه قبلی و دریافت امتیاز موکول می شود . به این ترتیب معمولاً مطبوعات در اختیار افراد یا گروههای مورد اعتماد حکومت قرار می گیرند. در یافت و دیعه مالی از موسسان روزنامه و مجله ها نیز از جمله شرایط تکمیلی اجازه قبلی انتشار مطبوعات به شمار می رود.

ب : نظام تنبیهی

 در کشورهای دارای نظام آزادی گرا، برای تاسیس و انتشار مطبوعات از نظام  تعقیبی و تنبیهی  یا پیگیر استفاده می شود به عبارت دیگر در این کشور ها هیچ گونه محدودیتی ( جز در مورد استثنایی پیش از بینی شده در قوانین برای تاسیس و اداره مطبوعات وجود ندارد و افراد و شرکته و جمعیت ها می توانند با آزادی کامل و یا تنها با تسلیم اعلام  نامه یا تقاضای ثبت ، روزنامه ها و مجله های مورد نظر خود را منتشر کنند.

به این ترتیب، انتشار آزادانه مطبوعات بدون ضرورت کسب اجازه یا کامه نشریات و پیش بینی معیار های قانونی  مسولیتهای آنها از ارکان اصلی آزادی مطبوعات اند و در بسیاری از کشور ها که ضرورت رسیدگی به جرایم مطبوعات شناخته می شود. بنابر این هر قانون و رویه ای که به تبعیت از شیوه های پیشگیر انه نظامهای استبدادی قدیم یا نظام های آمرانه جدبد در یافت امتیاز یا اجازه انتشار رزوزنامه ها و مجله ها را الزامی سازد سانسور و ممیزی و کنترل  مندرجات مطبوعات پیش از انتشار آنها را معمول  دارد و توقیف و تعطیل خود کامه نشریات و تعقیب و تنبیه غیر اصولی روزنامه نگاران را اعمال کند ، با اصل آزادی مطبوعات مغایر دارد و از تحقیق آرمانهای دمکراسی که شدط اصلی آن آزادی عقیده و بیان در جهت گسترش آگاهیهای سیاسی و ایجاد زمینه مساعد برای اجتماعی است ، جلو گیری کند.

در بررسی کمسیون بین المللی یونیکو برای مطالعه در مسایل ارتباطات راجه به قوانین وسایل ارتباط جمعی که در سسال 1979 در پاریس  نشر  شد کشور های که امتیاز یا اجازه قبلی برای انتشار مطبوعات ضروری میدانند و ممالکی که برای تا سیس مطبوعات به تسلیم اعلام نامه یا ثتب نام روزنامه اکتفا می کنند بدین گونه متمایز شده بودند.

کشور های مصر ، سوریه ، عراق ، غنا ، افغانستان ، مالزی و امارات متحیده عربی به موجب این بررسی از جمله کشور های بودند که در آنها انتشار  مطبو عات بدون کسب اجازه قبلی ودریافت امتیاز امکان نداشت.

انگلستان, آستراالیا, هند, زیلاند جدید وهسپانیا از کشورهای بودند که انتشار مطبوعات را به ثبت نام آنها در دفتر ویژه یی که به این امر اختصاص یافته است منوط ساخته اند. هدف اصلی ثبت مطبوعات در این کشور ها احترام به حق تقدم نشریات موجود وجلوگیری از انتشار روزنامه ومجلات ونامه های تکراری است.

در فرانسه , آلمان غربی, سنگال وبعضی دیگر از کشور های اروپایی وافریقایی انتشار روزنامه ها فقط مکول به تسلیم اعلام نامه به مقامات قضایی است.

کشورهای هم وجود دارند که برای تاسیس روزنامه ها آزادی مطلق قایل شده اند این کشورها حتی اعلام نامه یا ثبت نام مطبوعات را هم ضروری ندانسته اند ودرج نام مدیر ونشانی روزنامه وچاپ خانه در هر شماره را برای تعقیب قضایی احتمالی در صورت ارتکاب جرایم مطبوعاتی کافی شناخته اند. ایالات متحده امریکا و سوید در این گروه قرار دارند .